آثار بیاد ماندنی استاد محمدرضا شجریان

استاد محمدرضا شجریان زاده مشهد در ۱ مهر ۱۳۱۹ است که در تاریخ ۱۷ مهر ۱۳۹۹ به دیار باقی شتافتند. ایشان موسیقیدان، خواننده اصیل سبک سنتی، خوشنویس در نستعلیق، رئیس شورای عالی خانه موسیقی، مؤسس گروه شهناز و ابداع کننده چندین ساز موسیقی و قاری قرآن بودند.

در این مطلب از مقالات مجله مستربوک، قصد داریم به بررسی مهمترین و محبوب ترین آثار استاد محمدرضا شجریان، خسرو آواز ایران بپردازیم که متأسفانه دیگر در بین ما نیستند اما آثار و هنر ایشان و تأثیرات انکارناپذیر و گسترده ای که بر روی موسیقی و هنر ایران گذاشتند تا ابد جاویدان است.

استاد محمدرضا شجریان، استاد بزرگ موسیقی ایران و نمونه تکرار نشدنی.

• ربّنا محمدرضا شجریان:

ربّنای استاد شجریان از آثار بسیار مهم و برجسته ای است که همه ما موقع افطار با آن خاطرات زیادی داریم و به جزء جدایی ناپذیر این لحظات ملکوتی تبدیل شده که به گفته خود ایشان، «آهنگ ربّنا وقف مردم است».

این اثر در واقع ۴ آیه از قرآن (مربوط به سوره های بقره، آل عمران، مؤمنون و کهف) است که در تابستان سال ۱۳۵۸ در رادیو ایران ضبط گردید که هدف اصلی از ضبط آن تدریس به دو فرد هنرجو بود. جالب اینکه هم اکنون این اثر به یاد ماندنی از تاریخ ۱۹ اردیبهشت سال ۱۳۹۶ در فهرست آثار معنوی ایران قرار گرفته است.

ربنای نخست از آیه ۸ سوره آل عمران، ربنای دوم از آیه ۱۰۹ سوره مؤمنون، ربنای سوم از آیه ۱۰ سوره کهف و ربنای چهارم از آیه ۲۵۰ سوره بقره گرفته شده است که استاد محمدرضا شجریان نه تنها در نقش یک هنرمند و موسیقیدان بلکه در نقش قاری قرآن نیز به خواندن آن پرداخت به همین دلیل طبق گفته علیرضا افتخاری، از خوانندگان سنتی مشهور ایران، جایگزین ربّنای شجریان غیر ممکن است!

• مرغ سحر محمدرضا شجریان:

تصنیف مرغ سحر از جمله آثار بسیار معروف استاد شجریان هستند که خاطره ما با این آهنگ با صدای دلنواز ایشان شکل گرفته است. تاریخچه ساخت موسیقی این تصنیف به مرتضی نی داوود بر می گردد که الهام گرفته از شهر ملک الشعرای بهار است که دوران حکومت محمدعلی شاه و به توپ بسته شدن مجلس و ناامیدی و بلاتکلیفی مردم آن زمان سرود.

این اثر بارها توسط خوانندگان مختلف بازخوانی شده اما هیچ کدام اثرگذاری مانند صدای استاد شجریان را نداشتند و زمانی که قرار بود ایشان در سن خوزه کنسرت داشته باشند، قصد کردند که از مرتضی نی داوود هم دعوت کنند که متأسفانه فوت کرده بودند و به همین دلیل در این کنسرت، استاد محمدرضا شجریان اعلام کردند بخاطر فوت ایشان ۱ دقیقه سکوت می کنیم و سپس قطعه «مرغ سحر» را می خوانیم و از آن زمان بود که همیشه به عنوان آخرین قطعه در کنسرت های ایشان اجرا شد.

• بهار دلکش:

این تصنیف منتسب به درویش خان و شعر آن از ملک الشعرای بهار بوده که افراد زیادی آن را اجرا کرده اند اما همه ما آن را با صدای شجریان می شناسیم. اولین بار که این تصنیف خوانده شد، اجرای مشترک ایشان با محمدرضا لطفی در سال ۱۳۵۴ در تلویزیون بود اما خاطره ما از صدای ایشان به اجرای مشترک این دو بزرگوار در سال ۱۳۵۹ داخل سفارت آلمان می باشد که بعدا در آلبوم «عشق داند» در سال ۱۳۷۶ وارد بازار شد.

تم این تصنیف بسیار غمگین بوده و در آواز ابوعطا و گوشه حجاز کار شده است و با تکنوازی تار استاد محمدرضا لطیفی شروع می گردد. قطعه فوق آخرین قطعه آلبوم گفته شده و تنها تصنیف آن است.

استاد محمدرضا شجریان با رزومه کاری درخشان و ماندگار در ذهن ایرانیان تا ابد❤️

• غوغای عشق بازان:

غوغای عشق بازان در واقع آلبوم مشترک استاد محمدرضا شجریان و پسر ایشان، همایون شجریان است که اجرای آن با دستگاه شور و افشاری بوده و در سال ۱۳۸۵ ضبط گردید و در مرداد ماه سال ۱۳۸۶ نیز منتشر شد. سرپرستی آهنگ های این آلبوم را سعید فرج پوری از گروه آوا بر عهده داشت. ضمنا آلبوم غوغای عشق بازان در سال ۱۳۸۶ به شکل بخشی از یک کنسرت عظیم پخش گردید. قطعه های موسیقیایی که در این آلبوم وجود دارند شامل قطعه دیدار ، قطعه پنج ضربی که برگرفته از غزل سعدی است، آواز دیلمان که از غزل سعدی گرفته شده، تصنیف در فراق برگرفته از غزل سعدی، ساز آواز افشاری، چهار مضراب افشار به نام رقص پروانه، تصنیف ساقیا، ساز و آواز قرائی و در نهایت تصنیف باده عشق می باشند.

• رندان مست:

رندان مست استاد محمدرضا شجریان، دومین آلبوم رسمی ایشان در سال ۱۳۸۸ بعد از آلبوم «آه باران» و اولین همکاری ایشان با گروه شهناز بود. در این آلبوم قطعاتی از کنسرت گروه شهناز که در مهر سال ۱۳۸۷ اجرا شده نیز حضور دارند و استاد شجریان نیز از سازهای جدید ابداعی خود برای اجرای این آلبوم رونمایی کرد.

اجرای این آلبوم در دستگاه همایون بوده که در ۷ شهریور ۱۳۸۸ نیز وارد بازار گردید. ۹ آهنگ در آن به اجرا گذاشته شدند که شامل آهنگ های دیدار، زنگ شتر، چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست، تصنیف چشم یاری، مرا به کار جهان هرگز التفات نبود، تصنیف باد صبا، چهار مضراب بیداد، گفتم آهن دلی کنم چندی، تصنیف رندان مست می باشند.

• خراسانیات:

آلبوم «خراسانیات»، حاصل همکاری مشترک استاد شجریان به عنوان خواننده با پرویز مشکاتیان به عنوان آهنگساز در سال ۱۳۶۵ در استودیو بِل است که در ۲۰ اسفند سال ۱۳۹۸ منتشر گردید. در این آلبوم بسیار زیبا از اشعار باباطاهر و ملک الشعرای بهار استفاده شده و اجرای آن بر عده گروه عارف بوده است. در این آلبوم ۸ قطعه به چشم می خورند که کاملا حال و هوای خراسان را دارد ضمن اینکه هر دو این اساتید بزرگوار نیز زاده خراسان هستند.

عناوین قطعات به کار رفته در آلبوم خراسانیات از استاد محمدرضا شجریان عبارتند از:

مقدمه کاروانیان، گفتی که مَمیر از ملک الشعرای بهار، چهار مضراب، زُلفای قِجِری از ملک الشعرای بهار، قطعه خزان، تکنوازی سنتور، ساز و آواز دشتستانی از باباطاهر، یِقین دِرُم از ملک الشعرای بهار.

• ساز خاموش:

از بهترین قطعات موسیقی سنتی که به تمامی طرفداران این سبک از موسیقی باید توصیه کرد. در این تصنیف، کمانچه و آواز استفاده شده و یک نوع تصنیف است که در واقع بخش اول کنسرت سال ۱۳۸۴ می باشد. در این قطعه موسیقی سه استاد بزرگ ایرانی یعنی محمدرضا شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر حضور دارند که همایون شجریان نیز به عنوان همخوان و زننده تنبک حضور پیدا کرده است. این شعر متعلق به محمدرضا شفیعی کدکنی است.

جمع بندی مطالب

قطعا شمردن آثار استاد بزرگ محمدرضا شجریان و اشاره کردن به نمونه های برتر کار بسیار سختی است چرا که همگی آنها ارزشمند و بسیار هنری هستند. اما در این مطلب سعی کردیم به نمونه هایی اشاره کنیم که اکثر ما با آنها خاطره داریم و بخشی از جان و فرهنگ و زندگی ما ایرانیان شده است.

روحش شاد و یادش گرامی باد.

مستربوک